Stgalim secundar I
Il stgalim secundar I da 3 onns suonda il stgalim primar. Unicamain en il chantun Tessin dura il stgalim secundar I (scuola media) 4 onns. Quai correspunda ad ina regulaziun excepziunala dal Concordat HarmoS.
Sin il stgalim secundar I vegn dada ina instrucziun differenziada tenor differents models (model separà, model cooperativ u model integrà). Tut tenor chantun vegn manà in model per l'entir chantun ubain ch'il chantun surlascha a las vischnancas d'eleger tranter differents models.
Midada dal stgalim primar al stgalim secundar I
Per regla entran las scolaras ed ils scolars durant il 12. onn da vegliadetgna en il stgalim secundar I. Las prestaziuns a la fin dal stgalim primar, la recumandaziun da la persuna d'instrucziun – savens resguardond ils geniturs – sco er per part in examen d'admissiun decidan davart l'attribuziun ad in tschert nivel da prestaziun dal stgalim secundar I. Las proceduras d'admissiun èn differentas tut tenor il chantun e tut tenor il model.
Finamiras da l'instrucziun/roms
Il stgalim secundar I promova il svilup e la furmaziun da la persunalitad dals giuvenils ed als animescha d'emprender per vita duranta. El promova l'atgna responsabladad e l'atgna iniziativa ed envida da vesair e da schliar problems, da dumagnar conflicts e da lavurar individualmain u communablamain. Ultra da quai prepara el per il stgalim secundar II.
Ils chantuns èn responsabels per ils plans d'instrucziun. Els fixeschan il number da lecziuns en lur uraris e decidan davart ils meds d'instrucziun. Tenor la Cunvegna interchantunala davart l'armonisaziun da la scola obligatorica (Concordat HarmoS) ha lieu l'armonisaziun dals plans d'instrucziun sin il plaun da las regiuns linguisticas. Ils chantuns da lingua franzosa han introducì il «Plan d'études romand (PER)», ils chantuns germanofons il Plan d'instrucziun 21 (Lehrplan 21) ed il chantun Tessin il Piano di studio.
Ils suandants secturs spezials e roms vegnan instruids sin il stgalim secundar I:
-
linguas: lingua da scola, linguas estras (ina segunda lingua naziunala ed englais sco er facultativamain ina terza lingua naziunala)
-
matematica
-
scienzas natiralas: biologia, chemia, fisica
-
scienzas socialas ed umanas: tranter auter geografia, istorgia, furmaziun politica
-
musica, art ed art applitgà: musica, art figurativ, art textil e tecnic
-
moviment e sanadad: moviment e sport
-
economia da chasa
-
instrucziun da tscherna da professiun e da preparaziun a la professiun.
Qua ston vegnir agiuntads ils secturs che pon vegnir instruids sco rom specific u en moda interdisciplinara (p.ex. applicaziun da las novas tecnologias d'infurmaziun e da communicaziun, furmaziun per in svilup persistent, promoziun da la sanadad, educaziun sexuala, educaziun interculturala, instrucziun dals meds da massa, etica e religiuns).
Giuditgar las scolaras ed ils scolars / finiziun dal stgalim secundar I
En la gronda part dals chantuns survegnan las scolaras ed ils scolars duas giadas l'onn in attestat cun notas. La scala da notas tanscha dad 1 fin 6 (6 = meglra nota; 4 = suffizient; sut 4 = insuffizient). Ultra da l'attestat vegn fatg per regla in discurs da qualificaziun cun las scolaras ed ils scolars sco er cun ils geniturs. Il cumportament social, d'emprender e da lavurar po er far part dal giudicament. Rapports en scrit davart l'emprender vegnan utilisads darar. Per la promoziun en la proxima classa dovri ina media suffizienta da tut las notas, e per regla notas suffizientas en ils roms centrals. Sch'in attestat è insuffizient, ha per regla lieu ina promoziun provisorica. Sch'il proxim attestat è puspè insuffizient, na vegn fatga nagina promoziun en la proxima classa. La scolara u il scolar po repeter il stgalim da l'annada ch'è vegnì frequentà sco ultim u cuntinuar cun la proxima classa en in nivel pli bass. I pon vegnir ordinadas mesiras da promoziun spezialas.
En differents chantuns vegnan organisads durant tscherts onns da scola ed en tscherts roms examens finals annuals ch'èn obligatorics u facultativs, lavurs d'orientaziun e da cumparegliaziun u mesiraziuns dal stadi da prestaziun d'ina classa. Quests tests pon vegnir utilisads per analisar la situaziun u per giuditgar la prestaziun da la scolara u dal scolar e permettan a las persunas d'instrucziun da valitar il success da la classa en cumparegliaziun cun il success d'emprender d'autras classas.
Attestat final
I na dat nagin examen final naziunal da la scola obligatorica e pia er nagin attestat final respectiv. Paucs chantuns realiseschan a la fin dal stgalim secundar I in examen final en ils roms principals, saja quai en singuls ubain en tut ils nivels da pretensiun. Cun l'intenziun d'optimar la midada dal stgalim secundar I al stgalim secundar II han tscherts chantuns introducì in certificat final per la scola obligatorica.
En intgins chantuns pon persunas creschidas che n'han betg terminà il stgalim secundar I prender suenter il diplom chantunal dal stgalim secundar I.
Midada dal stgalim secundar I al stgalim secundar II
La midada dal stgalim secundar I al stgalim secundar II vegn considerada da numerus giuvenils sco difficila. Per preparar ils giuvenils il meglier pussaivel sin la midada al stgalim secundar II, concepeschan differents chantuns da nov ils onns finals dal stgalim secundar I ed han – ensemen cun auters partenaris – lantschà projects u prendì mesiras per optimar la midada da la scola obligatorica al stgalim secundar II (tranter auter management da cas furmaziun professiunala). Per giuvenils che na cumenzan – suenter ch'els han terminà il stgalim secundar I – betg directamain ina furmaziun fundamentala professiunala u ina scola da cuntinuaziun dal stgalim secundar II, stattan a disposiziun purschidas transitoricas.